Gaziantep


Gaziantep, halk arasındaki eski adıyla AntepTürkiye'nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi ile Akdeniz Bölgesi arasında bulunanaynı adlı ilin merkez şehridir. Güneydoğuda şehir olarak en fazla nüfusu barındırır.[2] Sanayi ve gelişmişlik bakımındandan birincidir. Gaziantep, Şehitkamil,Şahinbey olmak üzere iki metropol ilçeye ayrılmıştır. Gelişmişlik açısından Türkiye'nin 20. büyük ilinin merkez ilçesidir. Ayrıca Gaziantep, Türkiye'nin hâla yaşanılan en eski kenti olup, Dünya'nın da hâlâ yaşanılan en eski kentlerinden biridir. Bunların yanında Gaziantep, Türkiye sanayisi ve ticaretinde de çok önemli bir yer tutar. Bunun sebepleri arasında Gaziantep'in Anadolu ile Mezopotamya arasında bir konumda bulunması ve liman kentlerine yakınlığı sayılabilir. Gaziantep'in simgeleri arasında Gaziantep Kalesibaklava ve antepfıstığı sayılabilir.


  

Adının kökeni 


Gaziantep'in bilinen en eski adı Romalılar tarafından verilen Antiochia ad Taurum'dur. "Antiochia ad Taurum", Latince "Toroslar'ın karşısındaki Antakya" anlamına gelir. Daha sonra şehri ele geçiren Araplar şehre Ayıntap demiştir.Ayıntap adının kökenine ilişkin rivayetlerden birkaçı;
  • Ayıntap ismi, Hitit dilinde "han toprağı" anlamına gelen "Hantap"tan türemiştir. Bu ad söylene söylene Ayıntap olmuştur.
  • AyıntapFarsça pınarı bol anlamına gelir.
  • AyınArapça göz, tap ise pınar anlamına gelir. Yani Ayıntap Arapça pınarın gözü anlamına gelir.
  • Ayıntap, adını eskiden bu yörede yaşamış bir kral olan Ayni'den almıştır.
  • Ayıntap adı parlayan şehir anlamına gelir.
Ancak bu rivayetlerden hiç birinin doğruluğu kesin değildir. Ayıntap adı zaman içinde AntepEntep ve Antap gibi değişik haller alır. Bu adlardan en yaygını Antep'tir. 1921'de (Antep Savunması'ndan sonra) çıkarılan bir yasa ile Antep'e Gazi ünvanı verilir

Tarih 

İlk çağlar


Zeugma antik kentinden çıkarılan ve şu anda Gaziantep Arkeoloji Müzesi'nde sergilenen "Çingene Kızı" mozaiği. Mozaikteki kişinin Yunan mitolojisindekiyeryüzü tanrıçası Gaia olduğu düşünülmektedir.
Günümüzdeki Gaziantep'in yakınlarında bulunan Dülük (Dolikhe ya da Doliche) bu yöredeki en eski kenttir. Arkeolojik kazılarından bu kenttePaleolitik dönemden beri insanların yaşadığı bilinmektedir. Ancak, Dülük Erken Tunç Çağı'ndan sonra bir sürekli yerleşim yeri hâline gelebilmiştir. Bu kent, İpek Yolu üzerinde bulunduğu için çok gelişmiştir.
İlk kurulduğuda Babil yönetimi altında kalan kent, M.Ö. 1700'lü yıllarda Hititler'in eline geçer. Hititler'den sonra Mısır yönetimine geçen kent,M.Ö. 700-M.S. 546 arasında ise kronolojik sırayla MedlerAsurlular ve Persler tarafından yönetilir. İ.Ö. 6. yüzyılda ise kent sırası ile Makedonya,Selevkos ve Komagene uygarlıklarının yönetimi başlar. Gaziantep ve Şanlıurfa, tarih boyunca, Diyarbakır eyaletine bağlı sancaktı.

Yeni bir kent 

Romalılar, Dülük yakınlarına Antiochia ad Taurum adında yeni bir kent kurar. Bu kent İsa'nın havarilerinden Yuhanna'nın Hıristiyanlık'ı yaymak için seçtiği merkezlerden biri olmuştur. Kent, M.S. 395 yılında Bizans İmparatorluğu'nun eline geçer. M.S. 636 yılında halife Ömer bin Hattab,İslamiyet'i yaymak için Ayıntap) ve Hatay yöresini Bizanslıların elinden alır. Bu şekilde Ayıntap halkı İslamiyet'i kabul eder. Bu arada Dülük, hızla eski önemini yitirmektedir.
1071 yılında Alp Arslan'ın Malazgirt Savaşı'ndaki zaferinen sonra kent Selçuklu yönetimine geçer. Bir dönem Eyyübilerin eline geçen kent, 1270 yılında Moğolların Ayıntap'a saldırmasıyla, 1389 yılında Dulkadiroğulları'nın ve 1471 yılında Memlük Devleti'nin egemenliğine geçmiştir.

Osmanlı yönetimi 

1516 yılında Yavuz Sultan Selim'in Mercidabık Muharebesi'ndeki zaferinden sonra Ayıntap, Osmanlı yönetimine geçer. Osmanlılar döneminde kente çok sayıda camimedresehan vehamam inşa edilmiştir. 1516–1596 yılları arasında kent, üretimticaret ve el sanatları yönünden de çok gelişmiştir. 1641 ve 1671 yıllarında iki defa kenti ziyaret eden Evliya Çelebi, kentte 22 mahalle, 8 bin ev, 100 kadar cami, medrese, han, hamam ve bir de kapalı çarşı olduğunu yazar ve seyahatnamesinde aynen "Dünya yüzünden geniş bir ili, göz alıcı büyük yapıları her yerden aranan eşyası, birçok mezraları, bolluk ve verimliliği, bitimsiz yiyecek ve içecek pınarları ve ırmaklarıyla burası 'Şehr-i Ayıntab-ı Cihan'dır" der. Osmanlı döneminde Ayıntap, asla kendi eyaletinde olmayıp, önce Maraş (bugünkü Kahramanmaraş), sonra Halep eyaletinde yer almıştır. Buna rağmen Ayıntap'ın kültürü Arap kültüründen fazla etkilenmemiştir.

Antep savunması 


9 Şubat 1921'de Antep'in teslimiyle Fransızlara esir düşen Türkler
I. Dünya Savaşı'ndan sonra Mondros Antlaşması'yla Osmanlı devleti parçalanır. 17 Aralık 1918 yılında Antep, Birleşik Krallık'a bırakılır. Antep, 5 Kasım 1919'da Fransa'ya bırakılır. Ermeni Lejyonu da bu savaşta görev almıştır.
Antep halkı, 1920 yılında, Fransız birliklerinin Antep'e yerleşmesi üzerine direnişe başlar. 1920 yılının Ocak ayında Karayılan komutasındaki çeteler, Fransızların bir süvari birliğini pusuya düşürür. Şahin Bey, 200 kişilik milis gücüyle 1920 yılının Mart ayına kadar Antep'teki Fransız askerlerine karşı savaşır. Antep halkı, 9 Şubat 1921'de teslim olur. Savaş tam 10 ay sürer. 25 Aralık 1921'de Ankara Anlaşması gereğince Fransız birlikleri şehri boşaltır.
KARAYILAN TÜRKÜSÜ
Antep'in harbine onbir ay oldu
   Kanımız kurudu benzimiz soldu
   Analar babalar yaşların döktü
   Vurun antepliler namus günüdür
   Vurun antepliler mertlik günüdür
Atına binmiş de elinde dizgin
   Girdiği cephede hiç olmaz bozgun
   Çetelerden mi gardaş yılanım azgın
   Vurun antepliler namus günüdür
   Vurun Türk milleti kavga günüdür
Sürerim sürerim gitmez gadana
   Fransız kurşunu değmez adama
   Gara haberimi verin anama
   Vurun antepliler namus günüdür
   Vurun Türk milleti kavga günüdür
Kara yılan der ki harbe oturak
   Nerde düşman görsek orda bitirek
   Kilis yollarından kelle getirek
   Vurun antepliler namus günüdür
   Vurun Türk milleti kavga günüdür 


Coğrafya 


İl merkezi, kuzeyde ve kuzeybatıda Kahramanmaraş, kuzeydoğuda Yavuzeli, doğuda Nizip, güneydoğuda Oğuzeli, güneyde Kilis, güneybatıda Nurdağı ve batıda İslahiye ile çevrilidir.
Gaziantep'te çok sayıda pınar bulunmasına karşın hiç doğal göl bulunmamaktadır. Bu yüzden şehrin bir çok yerine yapay göller ve barajlar inşa edilmiştir. Gaziantep şehri, Gaziantep Platosu üzerine kurulmuştur. Gaziantep'ten geçen Alleben Deresi iki merkez ilçeyi birbirinden ayırır. İl merkezinin yakınında hiç doğal orman bulunmaz. Bu yüzden il yakınına kızılçamağaçlarından oluşan bir yapay orman eklenmiştir. İl merkezi 2. derece deprem bölgesindedir.

İklim 

Konumu sebebiyle Gaziantep'te Akdeniz iklimi ve Karasal iklimin bir karışımı görülmektedir. Hava özellikle HaziranTemmuzAğustos ve Eylül aylarında çok sıcaktır. AralıkOcak veŞubat aylarında ise çok soğuktur. Gaziantep'te ölçülen en yüksek sıcaklık 42 °C, en düşük sıcaklık ise -13 °C'dir.
Haziran-Eylül arasında Gaziantep, en az yağışı alır. En çok yağışı ise Aralık-Şubat arasında alır. Mevsim değişirken gündüz ve gece arasında çok büyük bir sıcaklık farkı vardır. Denize kıyısı olmaması sebebiyle kentte nem oranı çok düşüktür. Bu yüzden hava çok sert değildir.
Ortalama Veriler
AylarOcaŞubMarNisMayHazTemAğuEylEkiKasArl
Tüm Zamanlar En Yüksek (°C)192126.632.837.839.6444240.834.427.322.2
Ortalama En Yüksek (°C)89.514.119.825.631.335.635.431.324.3169
Ortalama En Düşük (°C)-0.3037.512172120.816.210.44.51.2
Tüm Zamanlar En Düşük (°C)-9.6-13-11-2.53.27.111.812.76.40-7-10
Ortalama Güneşlenme Süresi (s.)3.74.65.56.98.510.510.710.18.97.15.43.6
Ortalama Yağışlı Gün Sayısı1312.312.110.87.32.51.71.426.89.212.5
Kaynak: Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü[17]



Gaziantep kültürü 


Gaziantep mutfağının vazgeçilmez lezzetlerinden baklava

El sanatları 

Gaziantep'te çok çeşitli el sanatları mevcuttur. Geçmişte Gaziantep'teki en yaygın el santları dericilikbakırcılıkyemenicilikkilimcilik, el işlemeciliği ve kuyumculuktur. Bunlardan el işlemeciliği, bakırcılık ve kilimcilik önemini hâlâ korumaktadır. Özelikle Gaziantep'in kendine özgü motifleri olan kilimleri ve bakır ürünleri çok meşhurdur. Gaziantep'e özgü kilim çeşitleri Baklava dilimleri, Habbap ayağı, Kuş Kanadı, Zincir Göbek, Dirsek göbek, Pençe Göbek, Çarkı felek, Parmak göbek ve Atom Göbek'tir.Ayrıca hanımların hemen her evde yaptığı Antep işi, dantel ve örgü gibi başka el sanatları da mevcuttur.

Gaziantep mutfağı 


Gaziantep'in çok zengin bir mutfağı toplamda 512 çeşit yemeği vardır. Yemek çeşidi olarak da en çok yemek çeşidi ile Türkiye'de birinci sırayı alır.[kaynak belirtilmeli] Bu mutfak seneler boyunca çeşitli geleneklerin harmanlanmasıyla zenginleşmiştir. Antep mutfağı özellaiklekebap ve et yemekleri ile meşhurdur. Alaca çorba, altı ezmeli kebap, arap köftesi, baklava, beyti, börk aşı, çağla aşı, cağırtlak kebap, doğrama, ekşili taraklı kebap, erik tavası, firik pilavı, kavurma, kuşbaşı kebap, küşneme, lahmacun, patlıcan kebabı, sarımsak kebabı, simit kebabı, soğan kebabı, şiveydiz, yuvarlama ve yeni dünya kebabı Gaziantep mutfağına özgü yemek ve tatlıların sadece çok azıdır.

Antep ağzı 

Güneydoğudaki bir çok ilde olduğu gibi Gaziantep'in de kendine özgü bir şivesi vardır. Halk arasında "Antep ağzı" ya da "Antepçe"
Antep ağzı ile İstanbul ağzı arasındaki farklar
TürkçeAntepçe
kalıngalın
lezzet/n'æz.zet/
baklavapaklova
bugünbööğn/
gökgöv/
dükkândüven
bahçebahça
elbet/h'el.bet/
büyükböyyyk
mevsim/m'œʊ.sym/
hamarat/'a.ma.ɾat/
buğdaybuuda
adıyla çağırılan bu konuşma şekli özellikle kırsal kesimde yaşayanlar ve yaşlılar arasında daha çok görülür. En belirgin özellikleri "r" ve "y" harflerinin söylenmemesi, "h" ve "k" harflerinin değişime uğraması ve
"-iyor" eki ile bâzı şahıs eklerinin yok olmasıdır. Antep ağzının Uygurca ile de benzer özellikler gösterdiği hemen fark edilir. Bazı örnekler yandaki tabloda yer alır.

Türküler ve halk oyunları 

Gaziantep yöresine özgü çok çeşitli türküler vardır. Bu türküler kahramanlık, aşk, göç ve oyun türküleri ve ağıtlar olarak beşe ayırılabilir. Bu türkülerden KarayılanŞirinnarAllı YemeniEzo GelinBahçalarda Mor MeniEvlerinde bir İpekten halı varBahçalarda Zerdali,Emmoğlu ve Deriko sadece çok az bir kısmıdır.
Gaziantep, halk oyunları yönünden de çok zengindir. Bu oyunlar ise ağır halaylar, oynak halaylar ve mizanseli oyunlar olarak üçe ayrılır.

Tarihi yerler ve müzeler


Gaziantep Kalesi kenti izleyen bir tepeye kuruludur.
Kentin tam merkezinde tarihi Gaziantep Kalesi yer alır. Kalenin güneyinde târihi Naib Hamamıbulunmaktadır. Kalenin kuzeyinde ise çok sayıda tarihi han (Bayaz HanBüdeyri Hanı ve Şire Han gibi) bulunmaktadır. Hanların kuzeyinde bakır işlemeleriyle ünlü tarihi Bakırcılar Çarşısı yer alır. İlde Boyacı CamiiKurtuluş Camii ve Şirvan Camii gibi çok sayıda tarihi cami yer alır. Bey Mahallesi'nde ise tarihi Antep evleri yer alır. İldeki görülecek bir diğer yer ise Aziz Bedros Kilisesi'dir. Bu cümleden önce adı geçen bütün yerler ödüllü "Kültür Yolu Projesi" adı altında restore edilmiştir.
Gaziantep, ilinde çok sayıda müze vardır. Yapılmakta olan müzelerle beraber Gaziantep tam bir müzeler kenti olacaktır. Aşağıda Gaziantep'teki müzelerin bir listesi yer almaktadır.

Parklar ve bahçeler 

Gaziantep birçok park ve mesire yerine ev sahipliği yapar. 100. Yıl Parkı, Türkiye'nin en büyük parkıdır ve şehri baştan aşağı dolaşır. Ayrıca Celal Doğan Parkı, Masal Parkı ve Hayri Tütüncüler bunlardan birkaçıdır. Ayrıca kentte Harikalar Diyar  gibi eğlence yerlerinin sayısı hiç de az değildir. Ayrıca Gaziantep'te Türkiye'nin en büyük hayvanat bahçesi olanGaziantep Hayvanat Bahçesi bulunur. Bu hayvanat bahçesi Orta Doğu ve Balkanlar'ın en büyük, Dünya'nın ise 6. en büyük hayvanat bahçesidir.Gaziantep'te gezilecek diğer yerlere hâlâ inşaat halinde olan planetaryum ve botanik bahçesi örnek verilebilir.

Eğitim 

Cumhuriyetin ilk yıllarında ildeki okuma yazma oranı %8'di. Şimdi ise ildeki okur yazarlık oranı %90'ı aşmıştır.İlde çok sayıda okul bulunmaktadır. 1988 yılında ilde 6'sı özel 162 ilköğretim okulu, 5'i özel 14 genel lise, 19 mesleki ve teknik lise, 3 fen lisesi, 2 halk eğtim okulu, 2 çıraklık eğitim merkezi, 1 eğitim araçları donatım merkezi, 1 rehberlik ve araştırma merkezi ve 1 sağlık eğitim merkezi bulunmaktadır. Ayrıca 27 özel kurs ve 1 öğretmenler evi bulunmaktadır.
Ayrıca Gaziantep'te şu an 3 tane üniversite bulunmaktadır. Bunlar Gaziantep ve Gazikent Üniversiteleri ve daha yeni açılan Zirve Üniversitesidir.[39] Gaziantep Üniversitesi, Kilis ili ve Nizipve Oğuzeli ilçelerine de yayılarak 17 fakülte, 12 yüksekokul, Türk Musikisi Devlet Konservatuarı, 12 enstitü ve 9 meslek yüksekokuluna sahiptir.
Gaziantep'te 3 adet kütüphane vardır. Bunlar Gaziantep İl Halk Kütüphanesi, Şahinbey İlçe Halk Kütüphanesi ve Şehitkamil Bilgi Yılı İlçe Halk Kütüphanesi'dir.

Spor 

Gaziantep'te çok çeşitli spor aktiviteleri yapılmaktadır. Bunlar arasında futbolbasketbolvoleyboltenisyüzmebokskaretejudotekvando ve güreştir.

Futbol 

Gaziantep'te en çok rağbet görülen spor, diğer çoğu ildeki gibi futboldur. Gaziantep'te amatör takımlar dışında 3 futbol takımı yer alır. Bunlardan Gaziantepspor, Türkiye'de Turkcell Süper Lig'de oynayan çok az takımdan biridir.Ayrıca 2000-2009 yılları arası Süper lig puan durumuna bakıldığında Gaziantepspor 4 büyük takımdan sonra 5. sıradadır.[44] Diğer bir takım olan Gaziantep Büyükşehir Belediyespor ise Bank Asya 1. Lig'de oynamaktadır. Kentteki başka bir takım ise Gaskispor'dur. Bu takım Türkiye Futbol Federasyonu 3. Lig'de oynamaktadır. Bu üç takım da 18.981 kişilik kapasitesi ve gece aydınlatması olan Kamil Ocak Stadı'nı kullanmaktadır. Ayrıca stadın bir koşu parkuru da bulunmaktadır.

Ulaşım 


Gaziantep'te işlek bir cadde
Gaziantep, Anadolu ile Mezopotamya arasında yer aldığı için tarih boyunca hep ticaret yolları üzerinde yer almıştır. Bunlardan en önemlisiİpek Yolu'dur. Bu sebepten dolayı ilde kara ve hava ulaşımı çok gelişmiştir. Gaziantep'in denize kıyısı olmadığı için kentte deniz ulaşımı yapılamamaktadır. En yakın liman kenti İskenderun'dur.

Kara ulaşımı 

Gaziantep, tarih boyunca önemli ticaret yolları üzerinde olduğu için kara ulaşımında da çok gelişmiştir. Özellikle Avrupa'dan Asya veAfrika'ya geçişi sağlayan E-24 otoyolu, kentin gelişiminde önemli rol oynar. Ancak ildeki en önemli yol Gaziantep-Adana-Tarsus Otoyolu'dur. Gazintep Çevre Yolu ise hâlâ inşaat hâlindedir.
Gaziantep kentinden her gün AdanaAnkaraBirecikElazığİstanbulKahramanmaraşKarkamışMalatyaNizipNusaybin veOsmaniye'ye demiryolu seferleri yapılır. 1954 yılında hizmete giren gar, hâlâ ulaşımda önemli bir yere sahiptir. Başka bir terminal ise 2001 yılında hizmete açılmıştır.
Kentte halk ve belediye otobüsleridolmuş ve taksiyle ulaşım yapmak mümkündür. Ayrıca hafif raylı sistem hâlâ inşaat halindedir.

Gaziantep'e önemli kentlerden karayolu mesafeleri
ŞehirİstanbulAnkaraİzmirAdanaBursaAntalyaKonyaSamsunMersinKayseriDiyarbakırBalıkesirVan
Uzaklık (km)1126673110620610437645627262753533131100690
Karayolları Genel Müdürlüğü[49]

Hava ulaşımı 

Gaziantep, hava ulaşımı bakımından da çok gelişmiştir. Kentte Gaziantep Oğuzeli Havaalanı adında uluslararası havaalanı bulunmaktadır. Hava alanı şehirden yaklaşık 20 km. uzaktadır. Her gün İstanbulAnkaraİzmir ve Antalya'ya tarifeli uçak seferleri yapılmakla beraber, diğer illere de Ankara bağlantılı uçak seferleri yapılmaktadır. Ayrıca Almanya,Hollanda ve Fransa'ya direkt uçuşlar vardır.

Kardeş şehirler 

Gaziantep'in 6 kardeş şehri vardır. Bunlar;

Popüler kültürde Gaziantep 

Gaziantep'i Yunanistan'da tanıtan "Yabancı Damat" adlı bir dizidir ve dizi Yunanca Τα σύνορα της Αγάπης (Aşkın Sınırları) olarak bilinir.
Gaziantep'in Türkiye'deki yeri.
Gaziantep'in Türkiye'deki yeri.
ÜlkeTürkiye Cumhuriyeti Türkiye
BölgeGüneydoğu Anadolu Bölgesi
İlGaziantep
Yönetim
 - Belediye başkanıAsım Güzelbey (AKP)
 - ValiSüleyman Kamçı
Yüz ölçümü
 - Toplam7,642 km² (3 sq mi)
Rakım850 m (2.789 ft)
Nüfus (2008)
 - Toplam1,912,427
 - Yoğunluk212/km² (549,1/sq mi)
[1]
Zaman dilimiDAZD (UTC+2)
Alan kodu342
Website: www.gaziantep.gov.tr